جوان آنلاین: توسعه همکاریهای گازی ایران با ترکمنستان میتواند منافع اقتصادی قابل توجهی برای هر دو طرف ایجاد کند؛ منافع دوطرفهای که سطح وابستگی متقابل را بهگونهای افزایش میدهد که هزینه فاصله گرفتن از ایران برای ترکمنستان بهشدت بالا رود. هرچه سهم ایران در زنجیره صادرات گاز ترکمنستان پررنگتر شود، پیوند اقتصادی دو کشور عمیقتر میشود و انگیزه این همسایه شمالی برای چرخش به سمت رقبای منطقهای و فرامنطقهای ایران کاهش خواهد یافت.
تقویت همکاریهای گازی با ترکمنستان باید به یکی از اولویتهای راهبردی دولت چهاردهم در حوزه دیپلماسی انرژی تبدیل شود، زیرا امروز رقابت قدرتها برای جذب شرکای انرژی در آسیای مرکزی بهشدت تشدید شده و هرگونه غفلت از توسعه روابط اقتصادی با همسایگان شمالی میتواند این کشورها را به سمت بلوکهای رقیب و دشمنان منافع ایران سوق دهد. ترکمنستان بهعنوان یکی از بزرگترین دارندگان ذخایر گاز جهان، همسایهای است که پیوند پایدار با آن نهتنها امنیت انرژی شمال و شمالشرق ایران را تضمین میکند، بلکه در سطحی کلانتر به تثبیت جایگاه ایران در معادلات ژئوپلیتیکی منطقه نیز میانجامد. از این منظر، همکاری گازی صرفاً یک معامله اقتصادی نیست، بلکه ابزاری برای تولید قدرت، کاهش تهدیدات پیرامونی و تعمیق پیوندهای سیاسی به واسطه منافع مشترک است.
دولت چهاردهم باید با نگاه راهبردی، فصل جدیدی از روابط گازی با ترکمنستان را بر پایه قراردادهای بلندمدت و توسعه زیرساختهای مشترک آغاز کند. واردات پایدار گاز از ترکمنستان برای تأمین نیاز فصول سرد کشور، در کنار توسعه سوآپ گازی با ترکمنستان برای رساندن گاز ترکمنها به سمت بازارهای جنوب و شرق آسیا و همچنین ترکیه و عراق میتواند منافع اقتصادی قابل توجهی برای هر دو طرف ایجاد کند؛ منافع دوطرفهای که سطح وابستگی متقابل را بهگونهای افزایش میدهد که هزینه فاصله گرفتن از ایران برای ترکمنستان بهشدت بالا رود. هرچه سهم ایران در زنجیره صادرات گاز ترکمنستان پررنگتر شود، پیوند اقتصادی دو کشور عمیقتر میشود و انگیزه این همسایه شمالی برای چرخش به سمت رقبای منطقهای و فرامنطقهای ایران کاهش خواهد یافت.
در نبرد جدیدی که بر سر کریدورهای انرژی در منطقه در جریان است، کشورهایی موفق خواهند بود که بتوانند خود را به محورهای اصلی انتقال انرژی تبدیل کنند. ایران با برخورداری از موقعیت جغرافیایی کمنظیر، مرز مشترک با ترکمنستان و دسترسی به آبهای آزاد، این ظرفیت را دارد که به امنترین و اقتصادیترین مسیر صادرات گاز آسیای مرکزی به خصوص کشور ترکمنستان تبدیل شود. تحقق این نقش نیز مستلزم آن است که دولت چهاردهم نه با رویکرد مقطعی، بلکه با یک نقشه راه بلندمدت، تعامل گازی با ترکمنستان و روسیه را توسعه دهد، بهگونهای که ترکمنستان احساس کند امنیت صادرات انرژی، درآمد ارزی پایدار و ثبات مسیرهای تجاریاش به همکاری با ایران گره خورده است. چنین درهمتنیدگی اقتصادی بهطور طبیعی آثار سیاسی خود را نیز برجای خواهد گذاشت و سطح هماهنگی دو کشور در مسائل منطقهای را افزایش خواهد داد.
در سطح سیاسی نیز هرچه عمق همکاریهای اقتصادی ایران و ترکمنستان افزایش یابد، امکان تأثیرگذاری بازیگران رقیب بر معادلات دو کشور کاهش خواهد یافت. تجربه روابط بینالملل نشان میدهد کشورهایی که منافع اقتصادی درهمتنیده دارند، کمتر به سمت تقابل و بیشتر به سمت همکاری پایدار حرکت میکنند. از این منظر، توسعه همکاری گازی با ترکمنستان میتواند به یکی از مؤثرترین ابزارهای ایران برای مهار نفوذ قدرتهای رقیب در آسیای مرکزی و جلوگیری از سوق یافتن این همسایه شمالی به سمت بلوکهای ضدایرانی تبدیل شود. وابستگی متقابل شکلگرفته در حوزه انرژی، بهتدریج به حوزههای دیگر همچون تجارت غیرنفتی، ترانزیت، سرمایهگذاری مشترک و همکاریهای بانکی نیز تسری خواهد یافت.
ایجاد منافع مشترک پایدار با همسایه شمالی، نهتنها مانع فاصله گرفتن ترکمنستان از ایران خواهد شد، بلکه با شکلدهی به یک وابستگی متقابل اقتصادی و سیاسی، یک سپر راهبردی در برابر فشارهای خارجی و رقابتهای ژئوپلیتیکی آینده ایجاد میکند؛ سپری که میتواند منافع ملی ایران را در یکی از حساسترین نقاط ژئوپلیتیکی پیرامونی کشور بهصورت بلندمدت تضمین نماید.
همکاری گازی ایران با ترکمنستان، تضمین منافع سیاسی و اقتصادی هر دو کشور
حسین حیدریان، کارشناس انرژی در گفتوگو با «جوان» با اشاره به اهمیت توسعه همکاریهای گازی با ترکمنستان خاطرنشان کرد: در معادلات جدید منطقهای، انرژی دیگر صرفاً یک کالای اقتصادی نیست، بلکه به یکی از مهمترین ابزارهای تولید قدرت سیاسی و امنیت پایدار تبدیل شده است. در چنین فضایی، نوع رابطه ایران با همسایگان انرژی دار خود، مستقیماً بر موازنه قدرت پیرامونی کشور اثر میگذارد. ترکمنستان بهعنوان همسایه شمالی ایران و یکی از دارندگان بزرگ ذخایر گاز جهان، در نقطهای ایستاده که انتخاب مسیر همکاری یا فاصله گرفتن از ایران میتواند پیامدهای بلندمدت اقتصادی و سیاسی برای هر دو طرف داشته باشد. از این منظر، تقویت پیوندهای گازی با ترکمنستان نباید یک گزینه فرعی تلقی شود، بلکه باید به یک مأموریت راهبردی در دستور کار دولت چهاردهم تبدیل گردد، مأموریتی که هدف آن، ایجاد همکاری مشترک مبتنی بر منافع اقتصادی دو کشور در بخش گاز و شکلدهی به وابستگی متقابل پایدار است؛ وابستگیای که ترکمنستان را از حرکت به سمت محورهای رقیب و دشمنان منافع ایران بازمیدارد.
این کارشناس انرژی افزود: اگر ایران در میدان کریدورهای انرژی با رویکرد منفعل یا صرفاً مقطعی وارد شود، بهتدریج سهم خود را از معادلات انرژی شمال کشور و آسیای مرکزی از دست خواهد داد. توسعه واردات گاز از ترکمنستان، احیای قراردادهای بلندمدت و طراحی سازوکارهای پایدار سوآپ گاز ترکمنستان به عراق و ترکیه، دقیقاً همان نقطهای است که میتواند زمین بازی را به سود کشور ما تغییر دهد. هنگامی که بخش مهمی از صادرات گاز ترکمنستان از مسیر ایران عبور کند، تصمیمگیری سیاسی این کشور نیز ناگزیر در چارچوب ملاحظات روابط با ایران انجام میشود؛ این همان نقطه تلاقی اقتصاد و امنیت ملی است.
حیدریان در رابطه با کم و کیف توسعه همکاریهای گازی ایران با ترکمنستان گفت: همکاری گازی با ترکمنستان باید از سطح معاملههای کوتاهمدت خارج شود و به سطح شراکت راهبردی انرژی ارتقا یابد. شراکتی که در آن ایران تنها خریدار گاز نباشد، بلکه به مسیر اصلی اتصال ترکمنستان به بازارهای مصرف منطقهای تبدیل شود. در این الگو، ایران علاوه بر تأمین پایدار گاز مناطق شمالی خود، نقش مسیر اصلی انتقال انرژی به جنوب و شرق آسیا و همچنین غرب آسیا و اروپا را نیز برای ترکمنستان ایفا میکند. این نقش، جایگاهی برای ایران میسازد که حذف آن از معادلات منطقهای عملاً پرهزینه و دشوار میشود. در مقابل، ترکمنستان نیز از انحصار چند بازار محدود خارج شده و مسیر امن، کوتاه و اقتصادیای برای صادرات انرژی خود به دست میآورد. حاصل این پیوند، شکلگیری منافع مشترکی است که نه با تحولات مقطعی سیاسی، بلکه با منطق پایدار اقتصاد انرژی تعریف میشود.
وی در ادامه افزود: تقویت همکاریهای گازی با ترکمنستان صرفاً به معنای تأمین گاز وارداتی نیست، بلکه میتواند موتور محرک توسعه اقتصادی در مناطق شمال و شمالشرق کشور نیز باشد. ایجاد مراکز ذخیرهسازی، ایستگاههای تقویت فشار، خطوط جدید انتقال و صنایع پاییندستی مبتنی بر گاز، موجب رونق سرمایهگذاری، اشتغالزایی و افزایش تابآوری اقتصادی در این مناطق خواهد شد و موجب میشود ایران به سمت تبدیل شدن بازیگر پایدار و قابل اتکای انرژی منطقه به شرکای خود حرکت کند که در فضای رقابتی امروز، اهمیتی راهبردی دارد.
این کارشناس انرژی در پایان گفت: دولت چهاردهم اگر بهدنبال یک سیاست خارجی اقتصادی فعال، امنیتساز و بلندپروازانه است، ناگزیر باید همکاری گازی با ترکمنستان را از حاشیه به متن تصمیمسازیهای کلان خود منتقل کند. ایجاد یک شبکه منافع مشترک با این همسایه شمالی، نهتنها تهدید چرخش آن به سمت دشمنان ایران را کاهش میدهد، بلکه با ایجاد وابستگی متقابل اقتصادی و سیاسی، یک پیوند بلندمدت و غیرقابلگسست میان دو کشور شکل میدهد. چنین پیوندی میتواند همزمان سه هدف راهبردی ایران را محقق کند: تثبیت امنیت انرژی، افزایش قدرت چانهزنی منطقهای و کاهش اثرگذاری فشارهای خارجی؛ اهدافی که تحقق آنها بدون دیپلماسی فعال انرژی، ممکن نخواهد بود.
